Gezondheid in een ongezonde wereld

Elke dag zie ik als psycholoog mensen die worstelen met verwachtingen die de samenleving hen oplegt. Vaak voelen ze dat ze niet genoeg zijn. Dit raakt me telkens weer. Gezondheid is meer dan alleen niet-ziek zijn. Maar wat betekent “gezond” in een wereld die zelf vaak ongezond is? Hoe kunnen we begrijpen hoe ingewikkeld mensen zijn? En hoe kunnen we als hulpverleners zorgen bieden die echt helpen? Deze vragen komen voort uit mijn ervaringen en uit inspiratie van boeken zoals De Mythe van Normaal, Mensen Zijn Ingewikkeld, Wij Zijn God Niet en Minder Slikken.

Gezondheid is een dynamisch concept, niet slechts een einddoel. Het is een reis waarbij fysieke, mentale en sociale factoren met elkaar verweven zijn. De huidige focus op het bestrijden van symptomen in plaats van het ondersteunen van een gezonde leefstijl doet tekort aan de complexiteit van menselijk welzijn. Dit artikel biedt een uitgebreide reflectie op hoe we zorg en gezondheid opnieuw kunnen vormgeven, met aandacht voor zowel de kracht als de kwetsbaarheid van mensen.

Gezondheid herdefiniëren: Meer dan de afwezigheid van ziekte

De samenleving heeft een beeld gecreëerd van wat gezond zijn betekent: geen ziekten hebben. Maar gezondheid is veel meer. Het gaat ook over hoe je je voelt, hoe je met anderen omgaat en of je om kunt gaan met stress. Toch proberen we vaak simpele en vooral snelle oplossingen te vinden voor complexe problemen. Denk aan een snelle diagnose of een medicijn om klachten te onderdrukken. Maar werkt dat echt? En werkt het op de lange termijn?

Gezondheid gaat verder dan fysieke en mentale gezondheid. Het omvat ook sociaal welzijn, zingeving en het vermogen om je aan te passen aan tegenslagen. Mensen zijn uniek. Zelfs met dezelfde diagnose heeft iedereen andere ervaringen, een andere achtergrond en andere steun nodig. Gezondheid is geen universele standaard. Het gaat om het vinden van een balans die past bij jouw leven. Dit vraagt van ons dat we verder kijken dan alleen medische definities. Gezondheid is ook het vermogen om betekenis te vinden in moeilijke situaties, om te groeien ondanks uitdagingen en om verbondenheid te ervaren met jezelf en anderen.

Een brede definitie van gezondheid vraagt om een verandering in hoe we zorg bieden. Het gaat niet alleen om het bestrijden van ziektes, maar ook om preventie en het versterken van de veerkracht van mensen. Door meer aandacht te geven aan de sociale en emotionele aspecten van gezondheid, kunnen we bijdragen aan een meer gebalanceerd en veerkrachtig leven. Zorg moet ruimte bieden voor persoonlijke verhalen, omdat deze vaak de sleutel vormen tot herstel.

Medicatie in perspectief

Het komt voor dat medicatie wordt ingezet als eerste en soms enige oplossing voor psychische klachten. Hoewel medicijnen soms noodzakelijk zijn, is het risico groot dat de onderliggende oorzaken van klachten worden genegeerd. Mensen krijgen pillen voorgeschreven terwijl ze eigenlijk behoefte hebben aan tijd, aandacht en begrip.

De focus op medicatie is vaak een symptoom van een breder probleem: een zorgsysteem dat gericht is op symptoombestrijding in plaats van op het aanpakken (en onderzoeken) van oorzaken. Door minder afhankelijk te worden van medicijnen, ontstaat er ruimte voor andere vormen van zorg, zoals psychotherapie, beweging, en sociale steun. Dit vraagt om een totale herziening van hoe we naar gezondheid kijken en wat we belangrijk vinden in zorg. 

Kinderen en gezondheid: De basis voor een betere toekomst

Kinderen vormen de basis van onze samenleving. Hun gezondheid en welzijn bepalen in grote mate hoe de wereld er in de toekomst uitziet. Toch wordt er vaak te weinig aandacht besteed aan hun emotionele en mentale ontwikkeling. Het is cruciaal om kinderen niet alleen te leren lezen, schrijven en rekenen, maar ook tools aan te reiken om met hun emoties en uitdagingen om te gaan.

Een belangrijk aspect hierin is aandacht voor KOPP/KOV-problematiek (Kinderen van Ouders met Psychische Problemen of Verslavingsproblemen). Deze kinderen lopen een twee keer zo hoog risico op het ontwikkelen van eigen psychische klachten dan kinderen zonder ouders met een psychische kwetsbaarheid. Het bieden van preventieve ondersteuning en veilige ruimtes waarin ze kunnen praten over hun ervaringen, is ontzettend belangrijk. Programma’s op school, zoals mentorprojecten of peer-support groepen, kunnen hier een enorm verschil maken.

Daarnaast kan onderwijs een sleutelrol spelen. Het integreren van lessen over emoties, zelfregulatie en empathie in het basisonderwijs helpt kinderen om al op jonge leeftijd belangrijke vaardigheden te ontwikkelen. Denk aan het leren benoemen van emoties, het omgaan met frustraties en het herkennen van de gevoelens van anderen. Door dit soort lessen te normaliseren, leggen we een fundament voor een samenleving waarin emotionele gezondheid net zo belangrijk is als fysieke gezondheid.

Een ander belangrijk aspect is het bieden van veilige omgevingen voor kinderen. Scholen, sportclubs en gemeenschappen moeten plekken zijn waar kinderen zichzelf kunnen zijn, zonder angst voor oordeel of uitsluiting. Hierin ligt ook een verantwoordelijkheid voor volwassenen: ouders, leerkrachten en zorgverleners moeten zich bewust zijn van hun rol als voorbeeldfiguren. Het erkennen van fouten, tonen van kwetsbaarheid en open communiceren over eigen emoties leert kinderen dat ze niet perfect hoeven te zijn. Als we willen dat kinderen gezond opgroeien, moeten we investeren in een ondersteunende omgeving waarin ze zich veilig en gewaardeerd voelen.

Lichaam en geest: Een onlosmakelijke verbinding

Wat je voelt in je lichaam heeft vaak te maken met wat je meemaakt in je leven. Stress of verdriet kan zich uiten in lichamelijke klachten. Dit noemen we ook wel somatisatie. Het is geen teken van zwakte, maar een manier van je lichaam om hulp te vragen. In plaats van naar deze signalen te luisteren, proberen we ze vaak te onderdrukken. Daardoor missen we wat er echt speelt.

In de psychiatrie zien we ook hoe belangrijk verhalen zijn. Iedereen heeft een eigen verhaal over zijn of haar leven. Wat heb je meegemaakt? Waar hoop je op? Deze verhalen helpen om jezelf te begrijpen. Als hulpverlener is het mijn taak om deze verhalen samen met iemand opnieuw te bekijken, te begrijpen en soms een nieuwe richting te geven. Een verhaal kan helpen om betekenis te geven aan moeilijke ervaringen en de weg naar herstel te vinden.

Onderzoeken laten zien dat chronische stress en emotionele problemen ook fysieke klachten kunnen veroorzaken. Dit laat zien dat lichaam en geest sterk verbonden zijn. Daarom is het belangrijk om naar de mens als geheel te kijken en niet alleen naar losse klachten. Een holistische benadering, waarbij zowel het lichaam als de geest aandacht krijgen, is cruciaal voor echte heling.

Holistisch werken vraagt ook om aandacht voor leefstijl. Goede voeding, beweging en voldoende slaap zijn onmisbaar voor een gezond leven. Het integreren van deze aspecten in de zorg kan een grote impact hebben op het welzijn van mensen. Dit is niet alleen een taak van de gezondheidszorg, maar ook van de samenleving als geheel. Leefstijlinterventies zouden standaard een plek moeten krijgen in elke behandeling.

Trauma en cultuur: Het onzichtbare lijden

Wanneer we aan trauma denken, denken we vaak aan heftige gebeurtenissen. Maar trauma kan ook ontstaan door kleine dingen die steeds terugkomen: niet gehoord worden, geen veilige plek hebben of constant onder druk staan. Deze ervaringen kunnen ervoor zorgen dat je je afsluit van jezelf en anderen. Dit kan diepe sporen nalaten, zelfs als ze niet meteen zichtbaar zijn.

Onze (Westerse) cultuur speelt hierin een grote rol. Normen en verwachtingen kunnen schadelijk zijn. Denk aan altijd bereikbaar moeten zijn voor je werk, of het perfecte plaatje dat sociale media ons voorschotelt. Dit soort normen zorgt ervoor dat veel mensen zich nooit goed genoeg voelen. In plaats van steun te bieden, sluit het idee van “normaal” veel mensen buiten. De sociale druk om te presteren, succesvol te zijn en altijd gelukkig over te komen, maakt het moeilijk om kwetsbaar te zijn of hulp te vragen.

Van symptomen naar verhalen

Als we echt willen dat mensen gezonder worden, moeten we anders naar zorg kijken. Niet alleen naar symptomen, maar naar het hele verhaal: wat speelt er in iemands leven? Hoe ziet de omgeving eruit? Hoe is iemand opgegroeid? Wat speelt er in iemand zijn of haar familie? Zijn er ongelijkheden die bijdragen aan iemands klachten?Besteden we wel genoeg aandacht aan voorkomen in plaats van oplossen?

Preventie is een gebied waar veel te winnen valt. Door eerder in te grijpen, kunnen we voorkomen dat kleine problemen uitgroeien tot grote. Dit vraagt om een samenwerking tussen disciplines: artsen, psychologen, maatschappelijk werkers, verpleegkundigen, politie agenten, gemeente ambtenaren en anderen moeten samen naar de bredere context kijken. Het gaat niet alleen om de persoon, maar ook om de omgeving, zoals werk, familie en gemeenschap. Een preventieve aanpak vereist ook dat we investeren in educatie, maatschappelijke ondersteuning en sociale rechtvaardigheid.

Hulpverleners moeten ook bescheiden zijn. We kunnen niet alles oplossen. Mensen weten vaak zelf wat goed voor hen is. Wij kunnen hen helpen om dat te ontdekken. Dat vraagt om samenwerking, vertrouwen en tijd. 

Het mooie in het moeilijke

Mensen zijn ingewikkeld, maar dat is juist wat hen bijzonder maakt. Dit vraagt van ons als hulpverleners dat we ons werk verdiepen. Niet door alles te willen oplossen, maar door mensen in hun geheel te zien. Als we stoppen met het najagen van een “normaal” dat vaak schadelijk is, kunnen we werken aan een wereld waar iedereen mag zijn wie hij of zij is.

Dit vraagt om moed en samenwerking. Hoe kunnen we een samenleving maken waarin gezondheid niet een luxe is, maar een recht? Hoe kunnen we zorgen dat iedereen zich gehoord en gezien voelt? Dit pad is niet makkelijk, maar wel de moeite waard. Samen kunnen we bouwen aan een gezondere en menselijkere wereld.

Om dit te bereiken, moeten we anders leren denken over wat gezondheid is. Het gaat niet alleen om de afwezigheid van ziekten, maar om het creëren van ruimte voor diversiteit, kwetsbaarheid en veerkracht. Dit betekent dat we soms buiten de gebaande paden moeten treden en open moeten staan voor nieuwe inzichten en methoden.

Gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid. Het vraagt niet alleen iets van hulpverleners, maar ook van de samenleving als geheel. Ondersteunen we mensen in hun zoektocht naar balans? Erkennen we de unieke complexiteit van elk individu? En bouwen we aan structuren die ruimte bieden voor echte verbinding en groei?

De weg naar een meer menselijke benadering van zorg is lang, maar noodzakelijk. Samen kunnen we een cultuur creëren waarin gezondheid niet beperkt wordt door normen, maar verrijkt wordt door begrip en compassie. Dit is niet alleen een uitnodiging voor hulpverleners, maar voor iedereen die wil bijdragen aan een betere wereld.