Verslaving

Wat is verslaving?

Verslaving gaat niet alleen over middelen zoals alcohol of drugs. Het kan ook elk gedrag zijn dat iemand tijdelijk een goed gevoel geeft, maar op de lange termijn problemen veroorzaakt, zonder dat iemand ermee kan stoppen. Denk aan gokken, overmatig winkelen, smartphone-gebruik, eten, sporten of gamen. Het belangrijkste kenmerk van verslaving is dat het op korte termijn opluchting geeft, maar op de lange termijn schade aanricht. Mensen die verslaafd zijn, ervaren vaak negatieve gevolgen in hun relaties, gezondheid, werk en algehele kwaliteit van leven.

Een ander belangrijk aspect van verslaving is het niet lukt om te stoppen ondanks iemand bewust is van de negatieve gevolgen. Zelfs wanneer mensen weten dat hun gedrag hen schaadt, voelen ze zich gedwongen om ermee door te gaan. Dit komt doordat het verslavende gedrag vaak de enige manier is die ze kennen om te ontsnappen aan emotionele pijn of leegte. Het gevoel van tijdelijk plezier of opluchting dat ze ervaren, is vaak zo krachtig dat het alle negatieve gevolgen op de achtergrond drukt.

"Wanneer we nooit hebben geleerd wat troost is, wanneer we het niet hebben ontvangen of niet weten hoe we het kunnen toelaten, zoeken we vaak manieren om onszelf te troosten. Dit kan zich uiten in eten, spullen kopen, verdovende middelen, drank of andere tijdelijke verlichtingen."

Het misverstand over genetica en keuze

Veel mensen denken dat verslaving vooral in de hersenen zit en komt door erfelijke aanleg. Ook wordt vaak gedacht dat verslaving een bewuste keuze is. Maar vaak is verslaving juist een manier om een pijn te verlichten. Mensen met verslaving worden vaak gestraft omdat men denkt dat ze er zelf voor kiezen. In werkelijkheid is verslaving echter een manier om met emotionele pijn en trauma om te gaan. De persoon heeft vaak niet geleerd om op een gezonde manier om te gaan met emoties zoals verdriet, angst of boosheid.

Hoewel genetica een rol kan spelen in de gevoeligheid voor verslaving, is het lang niet de enige factor. De omgeving, persoonlijke ervaringen en vroege ontwikkeling zijn minstens zo belangrijk. Maté benadrukt dat verslaving niet draait om een zwak karakter of een gebrek aan wilskracht, maar eerder een gevolg is van een diepgeworteld probleem waarbij mensen proberen om met innerlijke pijn om te gaan. Het is belangrijk om deze pijn en de onderliggende oorzaak te begrijpen, in plaats van de persoon te veroordelen.

Twee basisbehoeften: Verbinding en Authenticiteit

Mensen hebben twee belangrijke behoeften: verbinding met anderen en authenticiteit. 

Verbinding (gehechtheid) betekent dat we als kind nabijheid en zorg van anderen nodig hebben. Zonder deze zorg kunnen we niet overleven. 

Authenticiteit betekent dat we trouw blijven aan onszelf en ons eigen gevoel (ons onderbuikbevoel, intuitie, "wat voel is bij deze situatie?"). Soms botsen deze twee behoeften. Een kind kan bijvoorbeeld merken dat boos zijn de verbinding met de ouders bedreigt. Om die verbinding te behouden, kiest het kind ervoor zijn boosheid niet te laten zien. Dit kan ervoor zorgen dat het kind steeds minder zijn eigen gevoelens durft te voelen en uiten.

Voorbeeld:

Een voorbeeld is een kind dat boos wordt omdat het geen koekje mag. De ouder reageert dan met: "Brave kinderen worden niet boos." Het kind hoort dan eigenlijk: "Als ik boos ben, krijg ik geen liefde." Om de liefde van de ouder niet kwijt te raken, leert het kind zijn boosheid te onderdrukken. Dit kan ervoor zorgen dat het kind uiteindelijk niet meer goed weet wat het voelt. Het onderdrukken van emoties wordt een automatische reactie, wat later in het leven kan leiden tot problemen zoals depressie, angst en verslaving.

Een ander voorbeeld is wanneer een kind huilt omdat het zijn knuffel kwijt is. De ouder zegt: "Stel je niet aan, het is maar een knuffel." Het kind leert zo dat zijn verdriet er niet mag zijn. Dit kan ervoor zorgen dat het kind zijn emoties onderdrukt om de goedkeuring van de ouder te krijgen. Dit gebrek aan erkenning van emoties kan ertoe leiden dat het kind vervreemd raakt van zijn eigen innerlijke wereld. In plaats van de emoties te voelen, leert het kind deze weg te stoppen, waardoor een patroon van ontkenning van gevoelens ontstaat.

Maté legt uit dat deze dynamiek een enorme impact kan hebben op de ontwikkeling van de hersenen, vooral op het gebied van endorfineproductie. Endorfines zijn chemische stoffen in de hersenen die ons helpen ons veilig en verbonden te voelen. Als een kind niet genoeg liefde en zorg ervaart, ontwikkelt het minder van deze stoffen. Hierdoor kan het kind later een sterk verlangen ontwikkelen naar externe middelen, zoals drugs, die hetzelfde gevoel van veiligheid en comfort bieden. Voor iemand die heroïne gebruikt, kan dit voelen als een warme omhelzing – iets wat zij misschien voor het eerst in hun leven ervaren. Het verlangen naar deze ervaring kan zo sterk zijn, dat het de negatieve gevolgen van het gebruik overtreft.

De omgeving en verslaving

Verslaving gaat vaak niet over de stof zelf, zoals alcohol of drugs, maar over de omstandigheden. Een bekend experiment laat dit zien. Ratten werden in een lege kooi gezet met twee flessen water: een met drugs en een zonder. In de lege kooi kozen de ratten bijna altijd voor het drugswater. Maar toen dezelfde ratten in een fijne omgeving werden geplaatst, met speelgoed en andere ratten, kozen ze bijna nooit voor het drugswater. Dit laat zien dat verslaving meer te maken heeft met eenzaamheid en een gebrek aan verbinding dan met de stof zelf.

Dit idee werd ook bevestigd door onderzoek naar Amerikaanse soldaten die in de Vietnamoorlog heroïne gebruikten. Toen ze terugkwamen in de Verenigde Staten, stopte 95% zonder problemen met het gebruik. Dit laat zien dat als mensen een goede omgeving en steun hebben, de drang naar middelen afneemt. Dit benadrukt dat een ondersteunende sociale omgeving en betekenisvolle relaties cruciaal zijn om verslavingsgedrag te verminderen.

In Portugal is dit idee in de praktijk gebracht. In 2000 besloot Portugal om alle drugs te decriminaliseren. In plaats van mensen te straffen, werd geïnvesteerd in hun re-integratie in de samenleving. Er werd gezorgd voor werk en sociale steun. Het resultaat was een sterke afname van drugsmisbruik en verslavingsproblemen. Door de focus te verleggen van straf naar herstel, werd duidelijk dat mensen niet gestraft, maar ondersteund moeten worden om echt te herstellen.

Het belangrijkste idee hier is dat de tegenhanger van verslaving geen soberheid is, maar verbinding. Mensen willen zich van nature binden. Als ze dit niet kunnen in gezonde relaties, zoeken ze verbinding in middelen of destructief gedrag. Daarom is het belangrijk om mensen met verslaving te helpen zich opnieuw te verbinden met anderen en zichzelf. Dit vraagt om een aanpak die gericht is op het opbouwen van betekenisvolle relaties en het creëren van een omgeving waar mensen zich veilig en ondersteund voelen.

Trauma en de gevolgen

Trauma is niet alleen de traumatische gebeurtenis zelf, zoals mishandeling of verlies. Het gaat vooral over wat er binnenin iemand gebeurt na zo'n gebeurtenis. Trauma kan ervoor zorgen dat iemand het contact met zijn emoties en lichaam verliest. Dit kan leiden tot een negatieve kijk op zichzelf en anderen. Verslaving is dan een manier om met deze pijn om te gaan. Het is een manier om tijdelijk te ontsnappen aan gevoelens van leegte, pijn en isolatie.

Volgens Maté leidt trauma tot een verstoorde verbinding met het eigen lichaam en emoties. Dit betekent dat mensen vaak niet meer goed aanvoelen wat ze nodig hebben of waar hun grenzen liggen. Ze raken losgekoppeld van hun eigen innerlijke signalen, waardoor ze kwetsbaarder worden voor verslavend gedrag. Door deze ontkoppeling zijn ze eerder geneigd om een externe bron van verlichting te zoeken, zoals middelen of risicovol gedrag, om de pijn die ze voelen te verzachten. Dit leidt vaak tot een vicieuze cirkel van ontkenning, pijn en afhankelijkheid.

Trauma zorgt er ook voor dat mensen zich afgesloten voelen van hun eigen identiteit. Ze ontwikkelen vaak een negatief zelfbeeld en kunnen het moeilijk vinden om relaties aan te gaan. Hierdoor blijven ze vastzitten in een patroon van isolatie, wat het gebruik van middelen als manier om zich tijdelijk beter te voelen alleen maar versterkt. De gevolgen van trauma zijn diepgaand en beïnvloeden de manier waarop mensen de wereld om zich heen ervaren.

Herstel betekent “herverbinden”

Herstel gaat niet alleen over stoppen met verslavend gedrag, maar vooral over het opnieuw vinden van jezelf. Het woord 'herstel' betekent letterlijk 'iets terugvinden dat verloren is gegaan'. In dit geval is dat de verbinding met jezelf, je emoties en je lichaam. Het opnieuw verbinden met jezelf en anderen is de sleutel tot genezing. Het betekent ook dat je leert om je emoties te voelen, te begrijpen en op een gezonde manier te uiten, zonder deze te onderdrukken of te verdoven.

Maté benadrukt dat herstel begint bij herverbinding met het lichaam en het voelen van emoties. Dit betekent dat mensen moeten leren luisteren naar hun eigen innerlijke signalen en deze accepteren. Dit is een proces dat tijd en geduld kost, maar essentieel is voor echte genezing. Daarnaast speelt een veilige en steunende omgeving een grote rol. Een omgeving waarin mensen zich gezien en gehoord voelen, helpt hen om weer contact te maken met hun eigen behoeften en gevoelens.

Een belangrijk aspect van herstel is ook het leren herkennen van triggers en het ontwikkelen van nieuwe, gezonde manieren om hiermee om te gaan. Mensen moeten vaardigheden opbouwen om stress en moeilijke emoties op een constructieve manier te hanteren. Dit kan betekenen dat ze meditatie, ademhalingsoefeningen, lichaamswerk of therapie gebruiken om weer contact te maken met hun lichaam en emoties.

Conclusie

De focus bij verslaving moet verschuiven van schuld en straf naar begrip en compassie. Verslaving is geen teken van zwakte, maar een teken van diepe pijn en een gebrek aan verbinding. Door te werken aan verbinding met onszelf en met anderen, kunnen we echte heling vinden. Dit vraagt om een benadering waarin empathie, begrip en het opnieuw verbinden centraal staan. Het is van groot belang om een omgeving te creëren waarin mensen zich veilig voelen om hun emoties te ervaren en waarin ze de steun krijgen die ze nodig hebben om te herstellen. Pas wanneer we de mens achter de verslaving zien, kunnen we echt iets veranderen.