Een nieuwe GGZ: Naar een menselijker zorgsysteem

De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) in Nederland staat onder grote druk. Er zijn lange wachtlijsten, veel mensen krijgen niet de juiste hulp, en behandelingen zijn vaak te eenzijdig gericht op symptomen. Het huidige systeem ziet psychische klachten vooral als een stoornis in het brein en vertrouwt op protocollen en medicijnen. Uit onderzoek blijkt echter dat maar liefst 70% van psychische problemen samenhangt met sociale factoren zoals eenzaamheid, werkstress en traumatische ervaringen. Deze factoren krijgen vaak te weinig aandacht, wat leidt tot behandelingen die niet effectief zijn en mensen die zich niet begrepen voelen.

Bewegingen zoals De Nieuwe GGZ willen een radicale verandering brengen door te kijken naar de hele mens in plaats van enkel naar de klachten. Hierbij staan persoonlijke relaties, veerkracht en de interactie tussen lichaam, geest en omgeving centraal. Zorg moet niet alleen protocollair zijn, maar ook samenhangend, persoonlijk en gericht op herstel.

In De Nieuwe GGZ komen inzichten samen uit Redesigning Psychiatry, Jim van Oss met zijn GEM-aanpak (Ecosysteem Mentale Gezondheid) en nieuwe benaderingen van denkers zoals Floortje Scheepers, Machteld Huber, Peter Levine en Gábor Máté. Samen laten ze zien dat psychisch lijden vaak het gevolg is van vastgelopen interacties tussen de mens en zijn omgeving. Het vraagt om een zorgsysteem dat meer doet dan symptoombestrijding; het vraagt om een benadering die mensen helpt betekenis te vinden en veerkracht op te bouwen.

Knelpunten van het huidige zorgsysteem

Het huidige GGZ-systeem werkt vooral vanuit het medische model, waarin psychische klachten vaak worden gezien als afzonderlijke stoornissen in het brein. Dit model heeft echter grote beperkingen:

1. Hokjesdenken door de DSM-5: Diagnoses/classificaties bieden houvast, maar kunnen het unieke verhaal van de persoon overschaduwen. Veel klachten ontstaan door een combinatie van biologische, psychologische en sociale factoren, en een label als “depressie” vertelt niet altijd waar het probleem écht ligt.

2. Symptoombestrijding zonder context: De nadruk op protocollen en medicatie leidt vaak tot symptoombestrijding zonder aandacht voor de onderliggende oorzaken, zoals trauma, werkstress of eenzaamheid.

3. Gebrek aan verbinding: Het systeem is gefragmenteerd. Mensen vallen vaak tussen wal en schip door beperkte samenwerking tussen zorgverleners, sociaal werk en de bredere gemeenschap.

Bij Levenswerk GGZ zien wij het anders: psychische klachten zijn vaak het gevolg van vastgelopen patronen en complexe interacties tussen de persoon en zijn omgeving.

Kijken naar de mens

Psychische klachten zijn zelden het gevolg van slechts één oorzaak. Daarom pleit Levenswerk GGZ voor een bredere kijk op mentale gezondheid:

1. Van stoornissen naar patronen

In plaats van klachten in diagnoses te vangen, onderzoeken we vastgelopen patronen. Deze kunnen voortkomen uit overbelasting, negatieve ervaringen, trauma of een gebrek aan verbinding.

Praktijkvoorbeeld: Een jongere met depressieve klachten kreeg jarenlang medicatie zonder verbetering. Toen werd gekeken naar zijn situatie, bleek hij te worstelen met eenzaamheid en prestatiedruk. Door sociale steun op te bouwen en zijn dagstructuur te verbeteren, herstelde hij binnen enkele maanden.

2. Trauma en het belang van het lichaam

Trauma kan leiden tot chronische spanning in het zenuwstelsel, wat invloed heeft op lichaam én geest. Peter Levine laat zien dat trauma niet alleen mentaal, maar ook fysiek wordt opgeslagen in het lichaam. Lichaamsgerichte therapieën zoals ademhalingsoefeningen en beweging kunnen helpen spanning los te laten en weer veiligheid te voelen.

Praktijkvoorbeeld: Een cliënt met paniekaanvallen leerde via ademhaling en lichaamsbewustzijn zijn stresssignalen te herkennen. Dit gaf hem meer controle en verminderde zijn angst.

3. Voeding, beweging en mindfulness

Gezonde voeding en beweging zijn onmisbaar voor mentaal welzijn. Voedingsmiddelen rijk aan bijvoorbeeld omega-3 vetzuren en groenten verminderen ontstekingen en ondersteunen de hersenfunctie. Beweging, zoals wandelen of yoga, verlaagt stresshormonen en verbetert de stemming. Daarnaast helpt mindfulness, zoals Thich Nhat Hanh leert, om bewust in het moment te leven en innerlijke rust te vinden.

4. Sociale verbinding en gemeenschapskracht

Sociale factoren, zoals armoede en eenzaamheid, spelen een grote rol bij psychisch lijden. De focus moet verschuiven naar verbinding en steun binnen gemeenschappen. Lokale initiatieven en buurtnetwerken helpen mensen opnieuw contact te maken.

Voorbeeld: Een buurtproject met wekelijkse bijeenkomsten zorgde ervoor dat mensen met psychische klachten minder eenzaam waren en meer zingeving ervoeren.

5. Ervaringsdeskundigheid

Ervaringsdeskundigen, die zelf herstel hebben doorgemaakt, bieden een belangrijk perspectief. Hun kennis geeft hoop, herkenning en een menselijker benadering van zorg.

Visies van belangrijke denkers

Levenswerk GGZ bouwt voort op inzichten van invloedrijke denkers:

• Jim van Os: Pleit voor het doorbreken van hokjesdenken en de ontwikkeling van een zorgsysteem dat gericht is op herstel, gezondheid en veerkracht.

• Thich Nhat Hanh: Benadrukt het belang van mindfulness en leven in het hier en nu als fundament voor mentaal welzijn.

• Bessel van der Kolk: Laat zien dat trauma heling vraagt via het lichaam, met technieken als yoga en lichaamsbewustzijn.

• Johanna Moncrieff: Bekritiseert het overmatige gebruik van medicijnen en pleit voor psychosociale interventies.

• Thomas Insel: Benadrukt het belang van sociale steun en samenwerking in een herstelgericht zorgsysteem.

• Machteld Huber: Introduceerde Positieve Gezondheid, waarbij zingeving,  en meedoen in de samenleving centraal staan.

• Gábor Máté: Ziet trauma, hechting en chronische stress als kernoorzaken van psychisch lijden en pleit voor een compassievolle, holistische benadering.

Een toekomst met meer menselijkheid en betekenis

De Nieuwe GGZ biedt een helder en hoopvol alternatief voor het huidige systeem. Door niet alleen naar symptomen te kijken, maar naar de hele mens en zijn context, ontstaat er ruimte voor duurzame verandering.

Kernprincipes:

• Focus op herstel in plaats van symptoombestrijding.

• Versterken van veerkracht en sociale verbinding.

• Aandacht voor trauma, voeding, beweging en mindfulness.

• Integratie van ervaringsdeskundigheid in de zorg.

Een zorgsysteem waarin ieder mens de kans krijgt om betekenis te vinden, richting te geven aan zijn leven en weer in verbinding te komen met zichzelf en anderen. Dit maakt de zorg niet alleen effectiever, maar ook menselijker en duurzamer.